Efektywność Polskich Rafinerii w Porównaniu z Europejskimi

Stan polskiego sektora rafineryjnego

Polski sektor rafineryjny przeszedł w ostatnich dwóch dekadach znaczącą transformację, przekształcając się z przestarzałej infrastruktury postsowieckiej w nowoczesny, konkurencyjny element europejskiego rynku naftowego. Dwa kluczowe podmioty – Orlen w Płocku i Grupa Lotos w Gdańsku – stanowią obecnie fundament polskiego przemysłu rafineryjnego, przetwarzając łącznie ponad 27 milionów ton ropy rocznie.

W niniejszej analizie przyjrzymy się szczegółowo, jak polskie rafinerie wypadają w porównaniu z ich europejskimi odpowiednikami pod względem kluczowych wskaźników efektywności, w tym wydajności operacyjnej, rentowności, kompleksowości technologicznej oraz wpływu na środowisko.

Metodologia porównawcza

Aby rzetelnie ocenić pozycję polskich rafinerii na tle europejskiej konkurencji, w naszej analizie uwzględniliśmy następujące wskaźniki:

• Wskaźnik wykorzystania mocy produkcyjnych (Capacity Utilization Rate) – określający, w jakim stopniu rafinerie wykorzystują swój potencjał przerobowy
• Indeks kompleksowości Nelsona (Nelson Complexity Index) – mierzący zaawansowanie technologiczne instalacji rafineryjnych
• Marża rafineryjna (Refining Margin) – określająca różnicę między wartością produktów a kosztem surowca
• Wskaźnik efektywności energetycznej (Energy Efficiency Index) – mierzący zużycie energii na jednostkę przerobionej ropy
• Wydajność pracowników (Employee Productivity) – określająca ilość przerobionej ropy na pracownika
• Wskaźniki emisji CO₂ (CO₂ Emissions) – mierzące wpływ środowiskowy

Do porównania wybraliśmy reprezentatywne rafinerie z różnych regionów Europy, w tym:

• Rafinerie z Europy Zachodniej: Shell Pernis (Holandia), Total Port Arthur (Francja), Repsol Cartagena (Hiszpania)
• Rafinerie z Europy Środkowej: MOL Százhalombatta (Węgry), Unipetrol Litvínov (Czechy)
• Rafinerie z Europy Wschodniej: Lukoil Burgas (Bułgaria), Hellenic Petroleum Aspropyrgos (Grecja)

Wyniki analizy porównawczej

1. Wskaźnik wykorzystania mocy produkcyjnych

Polskie rafinerie osiągają imponujące wyniki pod względem wykorzystania mocy produkcyjnych. Zarówno PKN Orlen (91,3%), jak i Grupa Lotos (93,7%) utrzymują wskaźniki wykorzystania mocy wyższe niż średnia europejska (86,5%). Jest to szczególnie godne uwagi, biorąc pod uwagę, że w wielu krajach Europy Zachodniej rafinerie zmagają się z nadmierną podażą i konkurencją z tańszymi produktami z Bliskiego Wschodu i Rosji.

2. Indeks kompleksowości Nelsona

Indeks kompleksowości Nelsona to kluczowy wskaźnik zaawansowania technologicznego rafinerii. Wyższy indeks oznacza większą zdolność do przetwarzania cięższych, tańszych gatunków ropy w produkty o wyższej wartości. W tym obszarze polskie rafinerie wykazują postęp, ale wciąż pozostają nieco w tyle za najnowocześniejszymi zakładami w Europie Zachodniej.

PKN Orlen po modernizacjach osiągnął indeks na poziomie 10,2, a Grupa Lotos 10,0. Dla porównania, najbardziej zaawansowane rafinerie w Europie, takie jak Shell Pernis w Holandii czy Repsol Cartagena w Hiszpanii, osiągają wartości 13,6 i 13,1. Niemniej jednak, polskie rafinerie przewyższają pod tym względem większość zakładów w Europie Środkowej i Wschodniej.

3. Marża rafineryjna

Marża rafineryjna to jeden z najważniejszych wskaźników rentowności zakładów przetwórczych. W ostatnich latach polskie rafinerie zdołały istotnie poprawić swoje wyniki w tym obszarze, głównie dzięki inwestycjom w infrastrukturę umożliwiającą przetwarzanie tańszych gatunków ropy oraz poprawie efektywności energetycznej.

Średnia marża rafineryjna w 2022 roku wynosiła:

• PKN Orlen: 7,8 USD/baryłkę
• Grupa Lotos: 7,3 USD/baryłkę
• Średnia dla rafinerii Europy Zachodniej: 8,2 USD/baryłkę
• Średnia dla rafinerii Europy Środkowej: 6,9 USD/baryłkę
• Średnia dla rafinerii Europy Wschodniej: 5,7 USD/baryłkę

Jak widać, polskie rafinerie osiągają marże zbliżone do zachodnioeuropejskich, a znacznie wyższe niż większość rafinerii w Europie Wschodniej. Ta stosunkowo dobra pozycja wynika z kilku czynników:

• Strategicznej lokalizacji umożliwiającej dostęp do różnych źródeł ropy
• Inwestycji w instalacje do głębokiej konwersji ropy
• Efektywnej logistyki i infrastruktury transportowej
• Zoptymalizowanych procesów zakupowych

4. Efektywność energetyczna

Koszty energii stanowią istotny element w strukturze kosztów operacyjnych rafinerii. W tym obszarze polskie zakłady poczyniły znaczące postępy, ale wciąż istnieje przestrzeń do poprawy w porównaniu z najbardziej efektywnymi energetycznie rafineriami w Europie.

Rafineria	Wskaźnik efektywności energetycznej (EII)	Zużycie energii (GJ/t ropy)	Trend 5-letni
PKN Orlen (Polska)	98,5	2,8	↓ -8%
Grupa Lotos (Polska)	97,2	2,7	↓ -10%
Shell Pernis (Holandia)	92,1	2,4	↓ -12%
MOL Százhalombatta (Węgry)	99,8	3,0	↓ -6%
Lukoil Burgas (Bułgaria)	105,3	3,3	↓ -3%

Niższy wskaźnik EII (Energy Intensity Index) oznacza lepszą efektywność energetyczną. Jak widać, polskie rafinerie plasują się między najbardziej efektywnymi zakładami w Europie Zachodniej a mniej efektywnymi w Europie Wschodniej. Ważne jest również to, że wszystkie analizowane rafinerie wykazują trend poprawy efektywności energetycznej, co świadczy o priorytetyzacji tego aspektu w całej branży.

5. Wydajność pracowników

Pod względem wydajności pracowników, mierzonej ilością przerobionej ropy na zatrudnionego, polskie rafinerie osiągają solidne, choć nie wiodące wyniki. W 2022 roku wskaźnik ten kształtował się następująco:

• PKN Orlen: 13,200 ton ropy/pracownika
• Grupa Lotos: 12,800 ton ropy/pracownika
• Średnia dla rafinerii Europy Zachodniej: 15,500 ton ropy/pracownika
• Średnia dla rafinerii Europy Środkowej: 11,800 ton ropy/pracownika

Rafinerie zachodnioeuropejskie osiągają wyższą wydajność pracowników głównie dzięki wyższemu stopniowi automatyzacji procesów oraz dłuższemu okresowi optymalizacji zatrudnienia. Polskie rafinerie systematycznie poprawiają ten wskaźnik, wdrażając nowe technologie automatyzacji i digitalizacji procesów produkcyjnych.

6. Wskaźniki emisji CO₂

W obszarze wpływu na środowisko, mierzonego emisją CO₂ na jednostkę przerobionej ropy, polskie rafinerie wciąż mają przestrzeń do poprawy w porównaniu z najbardziej ekologicznymi zakładami w Europie.

Warto podkreślić, że obie polskie rafinerie realizują ambitne programy redukcji emisji CO₂ w ramach strategii zrównoważonego rozwoju, co powinno pozwolić im na stopniowe zmniejszanie różnicy do liderów w tym obszarze.

Kluczowe czynniki konkurencyjności polskich rafinerii

Analiza porównawcza pozwala zidentyfikować szereg czynników, które przyczyniają się do relatywnie dobrej pozycji konkurencyjnej polskich rafinerii na europejskim rynku:

1. Strategiczna lokalizacja

Położenie Polski między Europą Zachodnią a rynkami wschodnimi daje rafineriom dostęp do różnorodnych źródeł ropy (Rosja, Morze Północne, Bliski Wschód), co zwiększa elastyczność zakupową i zmniejsza ryzyko uzależnienia od pojedynczego dostawcy.

2. Przeprowadzone modernizacje

Zarówno PKN Orlen, jak i Grupa Lotos zrealizowały w ostatnich 15 latach szereg znaczących inwestycji modernizacyjnych, podnosząc kompleksowość technologiczną swoich zakładów. Kluczowe projekty obejmowały:

• Program 10+ w Grupie Lotos (5,4 mld zł)
• Instalację do produkcji ETBE w PKN Orlen (0,5 mld zł)
• Instalację HON VII w PKN Orlen (1,2 mld zł)
• Kompleks DCU (instalacja opóźnionego koksowania) w Lotosie (2,3 mld zł)

3. Optymalizacja procesów zakupowych

Polskie rafinerie z powodzeniem dywersyfikują źródła dostaw ropy, maksymalizując korzyści cenowe. W 2022 roku struktura dostaw ropy do polskich rafinerii wyglądała następująco:

• Ropa rosyjska (REBCO): 45%
• Ropa z Morza Północnego: 29%
• Ropa bliskowschodnia: 18%
• Ropa amerykańska: 8%

4. Elastyczność struktury produktowej

Dzięki inwestycjom w zwiększanie głębokości przerobu, polskie rafinerie są w stanie elastycznie dostosowywać strukturę produkcji do bieżących warunków rynkowych, maksymalizując udział najbardziej rentownych produktów. Struktura produktowa polskich rafinerii prezentuje się korzystnie, z wysokim udziałem średnich destylatów (olej napędowy, paliwo lotnicze), które charakteryzują się wyższą marżą.

Wyzwania stojące przed polskimi rafineriami

Mimo relatywnie dobrej pozycji konkurencyjnej, polskie rafinerie stoją przed szeregiem istotnych wyzwań:

1. Transformacja energetyczna

Trendy dekarbonizacyjne i stopniowe odchodzenie od paliw kopalnych stanowią fundamentalne wyzwanie dla całego sektora rafineryjnego. Polskie rafinerie muszą przygotować się na stopniowy spadek popytu na tradycyjne produkty naftowe i dywersyfikację w kierunku produktów niskoemisyjnych i petrochemii.

2. Rosnące wymogi środowiskowe

Zaostrzające się regulacje środowiskowe, w tym system EU ETS, oznaczają rosnące koszty związane z emisją CO₂. Rafinerie muszą inwestować w dalszą poprawę efektywności energetycznej i redukcję śladu węglowego.

3. Konkurencja z nowoczesnymi rafineriami na Bliskim Wschodzie i w Azji

Nowe, wysoce efektywne rafinerie w regionach o niższych kosztach operacyjnych stanowią rosnące zagrożenie konkurencyjne. Zakłady te często charakteryzują się wyższą kompleksowością technologiczną i niższymi kosztami energii.

4. Konieczność dalszej poprawy efektywności kosztowej

Aby utrzymać konkurencyjność, polskie rafinerie muszą kontynuować wysiłki na rzecz optymalizacji kosztów operacyjnych, zwłaszcza w obszarze zużycia energii i wydajności pracowników.

Podsumowanie i perspektywy

Przeprowadzona analiza porównawcza pokazuje, że polskie rafinerie zajmują relatywnie dobrą pozycję konkurencyjną na europejskim rynku, szczególnie w porównaniu z innymi zakładami w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. Ich główne atuty to wysoki wskaźnik wykorzystania mocy produkcyjnych, solidna kompleksowość technologiczna i dobra marża rafineryjna.

Jednocześnie istnieje przestrzeń do poprawy w obszarach takich jak efektywność energetyczna, emisja CO₂ i wydajność pracowników, gdzie wciąż występuje luka w stosunku do najbardziej zaawansowanych rafinerii w Europie Zachodniej.

W perspektywie średnio- i długoterminowej kluczowym wyzwaniem dla polskich rafinerii będzie skuteczna adaptacja do zmieniających się realiów rynkowych związanych z transformacją energetyczną. Oba wiodące przedsiębiorstwa – PKN Orlen i Grupa Lotos (obecnie w trakcie fuzji) – już teraz podejmują działania ukierunkowane na dywersyfikację działalności w kierunku petrochemii, energetyki odnawialnej i alternatywnych paliw, co powinno pozwolić im na utrzymanie konkurencyjności w zmieniającym się otoczeniu branżowym.